Leon de Stadler

Spreekwoorde: Vir wát?

Hoekom is hulle belangrik?

Ek kry soms die indruk dat ons kinders nie meer spreekwoorde geleer word nie, dalk is ek verkeerd. Dis asof in die hierdie moderne era alles gestroop word tot dit wat nodig is, dit wat bruikbaar of utilitêr is (om nou maar etiekteorie te misbruik). Baie van die goed is tog so outyds, sal sommige sê, en ander weer sal sê dis baie snaaks en lekker om te lees so nou en dan, dié spreekwoorde, maar wat maak hulle tog nou só belangrik?

In die voorwoord tot die spiksplinternuwe Spreekwoorde en ander segswyses van Pharos word die volgende gesê oor die belang van spreekwoorde:

In sy eerste voorwoord (tot die oorspronklike Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom) skryf Anton Prinsloo die volgende: “Spreekwoorde en uitdrukkings openbaar die siel van 'n taalgemeenskap. Hulle besit 'n lewe van hulle eie met dikwels onverwagte wendings wat telkens 'n lewenswaarheid omvat.” Ons spreekwoordeskat verraai 'n rykdom van kennis oor ons geskiedenis, waar ons vandaan kom, wat vir ons belangrik was en steeds is, en dit verraai hoe kompleks en verweef die menslike leefwêreld is. Dit is 'n stuk kulturele rykdom wat miskien meer aandag verdien as wat dit in ons moderne era kry. 'n Lewe sonder spreekwoorde is voorwaar 'n armer lewe.

Natuurlik het ons kennis van spreekwoorde ook iets te make met die kwaliteit van ons kommunikasie. Spreekwoorde bied 'n instrument waarmee ons ontslae kan raak van grys, verbeeldinglose taalgebruik en waarmee ons meer kreatief kan uitdrukking gee aan dikwels komplekse idees. Dit gee ons die kans om humor in te bou in 'n boodskap wat andersins maar vaal sou wees. Dit gee aan ons die mag om ons luisteraars of lesers te stimuleer sodat ons ook hulle aandag behou vir dit wat ons wil oordra. Kortom, kommunikasie wat ook die meer figuurlike taal van spreekwoorde inspan is eenvoudig ryker en meer robuus.

Kom ons toets hierdie idee met 'n voorbeeld. Stel jou voor jy skryf 'n kommentaarstuk oor die treurige toestand van elektrisiteitsvoorsiening in ons land met alles wat dit vir ons inhou. Die volgende teksfragment sou dan deel kon vorm van so 'n artikel. Vergelyk die twee weergawes daarvan, in een geval 'n meer saaklike weergawe sonder die spreekwoorde, en dan 'n weergawe wat 'n meer spreekwoordelike styl handhaaf. Watter een is interessanter, het 'n groter kans om jou aandag te trek en jou te oortuig? Watter een lees makliker of lekkerder?

Die regering is op die oomblik behoorlik in die moeilikheid wat die energiekrisis betref, en as iemand nie baie gou die probleem hard en duidelik aanspreek nie, gaan hulle, en ons almal saam met hulle in groot ekonomiese moeilikheid beland. Maar of die ANC-regering oor die vermoë beskik om hierdie probleem op te los, word sterk betwyfel. Intussen moet gewone landsburgers byna daagliks die gevolge dra. Daarnaas moet hierdie reeds beleerde landsburgers luister na ministers wat allerhande onsin praat, terwyl hulle verwag dat al hulle vals inligting eenvoudig aanvaar sal word.

Die regering is op die oomblik behoorlik in tamatiestraat wat die energiekrisis betref, en as iemand nie baie gou die bul by die horings pak en iets aan die saak doen nie, gaan hulle, en ons almal saam met hulle ons ekonomiese rieme behoorlik styfloop. Maar of dit in die ANC-regering se broek sit om hierdie probleem op te los, word sterk betwyfel. Intussen moet gewone landsburgers byna daagliks die prys betaal. Op die koop toe moet hierdie reeds beleerde landsburgers dan nog luister na ministers wat deur hulle nekke praat, terwyl hulle verwag dat al hulle vals inligting vir soetkoek opgevreet sal word.

Natuurlik is daar nie regte of verkeerde antwoorde op my vrae hier bo oor hierdie voorbeelde nie, maar die verskil behoort wel duidelik te wees, en dit bring dan die kwessie van die keuse aan die kant van die skrywer en die effek van die keuse op die leser op die voorgrond.